Δερβενάκια: To ιστορικό εκκλησάκι του Αγίου Σώστη (εικόνες)
Το εξωκκλήσιο του Αγίου Σώστη ανήκει στον Άγιο Βασίλειο και κατά τις αρχές του 20ου αιώνα είχε τέσσερες επίσημες εορτές: 7 Σεπτεμβρίου (εορτή Αγίου Σώζοντος) 21 Μαΐου (επέτειος εγκαινίων του) 26 Ιουλίου (εορτή της Αγίας Παρασκευής, σε ανάμνηση της αθάνατης μάχης του Αγίου Σώστη) και εορτή Αγίου Παντελεήμονος, εικόνα του οποίου αφιέρωσαν στο ναό γυναίκες από το Άργος.
Στη θέση του ναΐσκου του Αγίου Σώστη υπήρχε κατά την παράδοση βυζαντινός ναός αφιερωμένος στον Άγιο Σώζοντα, που καταστράφηκε από τους Τούρκους το 1715.
Το σημερινό ναΐδριο, μικρότερο του προηγούμενου, κτίστηκε το 1860 από το γιό του Γέρου του Μωριά στρατηγό Γενναίο Κολοκοτρώνη, όπως μαρτυρεί και επιγραφή στην εικόνα της Αγίας Παρασκευής. Υπάρχει όμως και άλλη παράδοση, σύμφωνα με την οποία η ανοικοδόμησή του άρχισε από κάποιον Παναγιώτη Ράκα, που καταγόταν από το Κοκκώνι Κορινθίας.
Ο Ράκας το 1859 ήταν κρατούμενος στις φυλακές του Ναυπλίου για χρέη. Εκεί γνωρίστηκε με ένα κατάδικο για ληστείες, που του αποκάλυψε ότι είχε αποκρύψει πολλά χρήματα στα ερείπια του παλαιού ναού. Ο Ράκας τότε διεμήνυσε στη γυναίκα του να προσπαθήσει να τον αποφυλακίσει με κάθε τρόπο, πράγμα που τελικά έγινε. Επιστρέφοντας λοιπόν από το Ναύπλιο στο Κοκκώνι, πέρασε από τον Άγιο Σώστη, όπου και διανυκτέρευσε επίτηδες. Εκεί ερεύνησε με επιμέλεια το μέρος που του είχε υποδείξει ο ληστής και έκπληκτος ανέσυρε από τα ερείπια του παλαιού ναού ένα χάλκινο αρβαλωτό αγγείο (κακάβι) θησαυρό 30.000 δραχμών, με τον οποίο αγόρασε κοπάδια, ελαιώνες, ελαιοτριβείο κ.λπ. Πλούσιος πια και από ευγνωμοσύνη προς τον Άγιο Σώζοντα έκτισε προς τιμήν του νέο ναό και μέχρι τέλους της ζωής του αφιερώθηκε σ’ αυτόν. Κατά την ανοικοδόμηση του ναού έτυχε να περάσει ο Γενναίος Κολοκοτρώνης, ο οποίος συνήθιζε να επισκέπτεται τον Άγιο Σώστη, για προσκυνηματικούς λόγους. Ευχαριστημένος λοιπόν για το γεγονός, προθυμοποιήθηκε να συμβάλλει στην αποπεράτωσή του και στην κατασκευή του τέμπλου και προσέφερε όλα τα χρειώδη για τη λειτουργία του.
Μετά το θάνατο του Κολοκοτρώνη, στις 4 Φεβρουαρίου 1843, το Δημοτικό Συμβούλιο Νεμέας με το από 10 Μαρτίου 1843 ψήφισμά του, αποφάσισε να ανεγερθεί στη δημόσια οδό Δερβενακίου αναμνηστική «καλώς και εντέχνως κατεργαστή λίθινος στήλη», με την επιγραφή «Νίκη 26 Ιουλίου 1822 κατά του Δραμαλικού στρατού, Αρχιστρατηγούντος του αειμνήστου Θεοδώρου Κολοκοτρώνη». Η απόφαση όμως αυτή δεν υλοποιήθηκε ποτέ, για άγνωστους λόγους. Στις 4 Μαΐου του 1903 έγινε με πρωτοβουλία του «Λαϊκού Συλλόγου Ίναχος» του Άργους η πρώτη πατριωτική τελετή στα Δερβενάκια, με την συμμετοχή και Ναυπλιέων, Νεμεατών, που είχαν επικεφαλής το δήμαρχό τους Νικόλαο Γεωμπρέ, και 300 μαθητών των δημοτικών σχολείων Νεμέας και Κλεωνών, που τους συνόδευαν οι δάσκαλοί τους. Στην εκδήλωση αυτή, που πραγματοποιήθηκε στο Χάνι Ανέστη, όπου είχαν στήσει και εικόνα του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη μέσα σε πελώριο στεφάνι από ροδοδάφνες των Δερβενακίων, έγινε επιμνημόσυνη δέηση, ο Πρόεδρος του Συλλόγου δικηγόρος Δημήτριος Βαρδουνιώτης μίλησε για την μάχη και ο Έφορος Ανδρέας Ν. Καραντζάς συνέστησε να καθιερωθεί ετήσια εθνική γιορτή των Δερβενακίων και ανακίνησε την ιδέα ανέγερσης επιμνημόσυνης στήλης, προς τιμήν των πεσόντων. Το όνειρο αυτό άρχισε να πραγματοποιείται αρκετά αργότερα, το 1936, όταν αποφασίστηκε η ανέγερση ανδριάντα του Θεοδώρου Κολοκοτρώνη, λίγο ψηλότερα από τον Άγιο Σώστη, με δαπάνες των πέριξ Δήμων και Κοινοτήτων και των Μητροπολιτών Αργολίδας και Κορινθίας. Τα αποκαλυπτήρια του μνημείου έγιναν στις 26 Ιουλίου 1938, ημέρα της επετείου της μάχης των Δερβενακίων και της καταστροφής του Δράμαλη.
Κοντά στο ιερό του Αγίου Σώστη υπάρχει ο τάφος του ήρωα της Ελληνικής Επανάστασης του 1821 Αρχιμανδρίτη Αρσενίου Κρέστα ή Παπαρσένη από το Κρανίδι, που έπεσε μαχόμενος στη θέση αυτή στις 28-11-1822, αποτρέποντας τους Τούρκους να μεταφέρουν σιτηρά και εφόδια στο Ναύπλιο.
Η αριστοτεχνική παγίδα του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη στα Δερβενάκια και η τρομερή καταστροφή του Δράμαλη. Δείτε από ψηλά το πεδίο της πιο σημαντικής μάχης των επαναστατημένων Ελλήνων το 1821 (βίντεo drone)
Στις 26 Ιουλίου 1822 η καταπονημένη στρατιά του Δράμαλη στην προσπάθειά της να υποχωρήσει προς την Κόρινθο επιχείρησε να περάσει από τα κακοτράχαλα στενά των Δερβενακίων. Εκεί έπεσε στην αριστοτεχνική παγίδα του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη και υπέστη τρομερή καταστροφή. Τις επόμενες ημέρες η δυσοσμία από τα άταφα πτώματα και τα σμήνη των όρνεων που συγκεντρώθηκαν εκεί για να κορέσουν την πείνα τους συνέθεταν ένα σκηνικό κόλασης.
Επί πολλά χρόνια το πλήθος των οστών τα οποία παρέμεναν στη «χαράδρα του θανάτου» ήταν οι απτές αποδείξεις μιας από τις μεγαλύτερες πανωλεθρίες του τουρκικού στρατού.
Η τρομερή καταστροφή ανάγκασε τον Δράμαλη να εγκαταλείψει την προσπάθεια υποχώρησης και να αποσυρθεί στην Τίρυνθα. Οι νεκροί και οι τραυματίες Τούρκοι ανέρχονταν σε 2500-3000, ενώ οι ελληνικές απώλειες ήταν ασήμαντες. Δείτε από ψηλά στο βίντεο του συνεργάτη μας Drone as, το πεδίο της μάχης στα Δερβενάκια και τον γειτονικό Άγιο Σώστη, εκεί όπου ο Νικηταράς έσπασε τρία σπαθιά:
Το πρώτο φως της ημέρας της 27ης Ιουλίου αποκάλυψε το φοβερό αποτέλεσμα της ελληνικής επίθεσης. Η χαράδρα του Αγίου Σώστη είχε καλυφθεί από πλήθος νεκρών και τραυματιών ανάμεσα σε διαμελισμένα άλογα. Παντού ήταν διασκορπισμένα επίχρυσα και επάργυρα όπλα, σημαίες, τύμπανα και παντός είδους πολύτιμα σκεύη. Οι τραυματίες άφηναν σπαρακτικούς στεναγμούς από τους πόνους. Άλλοι ζητούσαν ως έλεος έναν γρήγορο θάνατο και άλλοι ικέτευαν τους επαναστάτες να τους σώσουν.
Τη νύκτα της 27ης προς την 28η Ιουλίου ο καταπτοημένος Δράμαλης πληροφορήθηκε ότι η χαράδρα του Μπερμπατίου ήταν αφρούρητη. Αποφάσισε λοιπόν να κατευθυνθεί προς την οδό του Αγιονορίου και από εκεί διά μέσου της Κλένιας να καταφύγει στην Κόρινθο. Στο Αγιονόρι όμως έπεσε σε ενέδρα του Νικηταρά και του Νικήτα Φλέσσα. Μετά από μια σύντομη μάχη επαναλήφθηκαν οι σκηνές του Αγίου Σώστη. Οι Τούρκοι, μη υπακούοντας στους αξιωματικούς τους, άρχισαν να τρέχουν για να βγουν το γρηγορότερο από τα στενά κάτω από τα φονικά ελληνικά πυρά. Εκείνη τη νύκτα οι Τούρκοι έχασαν περισσότερους από 600 άνδρες. Τις επόμενες ημέρες οι άνδρες του Δράμαλη έφθαναν κατά ομάδες στην Κόρινθο εξαντλημένοι από τις κακουχίες και την πείνα, χωρίς άλογα, χωρίς όπλα και κυρίως χωρίς ηθικό.
Η πανωλεθρία στα Δερβενάκια κατέστησε την Πελοπόννησο στα μάτια των Τούρκων μια περιοχή γεμάτη από επικίνδυνα περάσματα, στα οποία ενέδρευαν άγριοι πολεμιστές με υπερφυσικές δυνάμεις. Η τουρκική στρατιά έχασε, καθ’ όλη τη διάρκεια της εκστρατείας στην Πελοπόννησο, περίπου το ένα πέμπτο της αρχικής δύναμης, σχεδόν όλο το πολεμικό της υλικό και το μεγαλύτερο μέρος των υποζυγίων και των πολεμικών αλόγων. Οι απώλειες, αν και βαρύτατες, μπορούσαν να αναπληρωθούν με τις κατάλληλες ενέργειες του Χουρσίτ και των πασάδων της Στερεάς Ελλάδας. Τίποτα όμως δεν μπορούσε να αναπληρώσει το χαμένο θάρρος των Τούρκων στρατιωτών.
Η στρατιά έπαψε ουσιαστικά να υφίσταται ως μάχιμη δύναμη κυρίως εξαιτίας του γεγονότος ότι ο τρόμος είχε φωλιάσει στις καρδιές των ανδρών της. Οι περιπέτειες για τα θλιβερά απομεινάρια της στρατιάς «που θα αιματοκυλούσε την Πελοπόννησο» δεν τελείωσαν. Ο Κολοκοτρώνης με την κατάληψη επίκαιρων θέσεων άρχισε να σφίγγει τον κλοιό γύρω από την Κορινθία. Οι απόπειρες των Τούρκων, τον Αύγουστο και τον Σεπτέμβριο, να εξασφαλίσουν επικοινωνία με τα πολιορκημένα φρούρια της Πάτρας και του Ναυπλίου απέτυχαν.
Κατά τη λαϊκή παράδοση στις 26 Οκτωβρίου ο Δράμαλης πέθανε στην Κόρινθο από τη λύπη του για τη συντριβή του στρατού του. Πιθανώς προσβλήθηκε από τύφο. Τον Δεκέμβριο του ίδιου χρόνου η σημαία των επαναστατών υψώθηκε στο φρούριο του Ναυπλίου. Οι αντικαταστάτες του Δράμαλη, Ερήπ Αχμέτ πασάς και Ντελή Αχμέτ, θεωρώντας ότι η παραμονή τους στην Κόρινθο δεν είχε νόημα, αποφάσισαν να αποχωρήσουν.
Ο τύφος και η πείνα είχαν αποδεκατίσει τους στρατιώτες τους και δεν υπήρχε καμία ελπίδα ενίσχυσης από τη Στερεά Ελλάδα. Ούτε ο πιο απαισιόδοξος Τούρκος αξιωματούχος δεν θα μπορούσε να προβλέψει ένα τόσο τραγικό αποτέλεσμα για μια εκστρατεία που είχε αρχίσει με βάσιμες ελπίδες για την τελική νίκη.
Η μεγαλύτερη νίκη των Ελλήνων κατά την Επανάσταση οφείλεται στον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη. Εκείνος τις πρώτες ημέρες της γενικής σύγχυσης και του τρόμου από την εισβολή του Δράμαλη οργάνωσε με κεραυνοβόλες ενέργειες στρατό και ενέπνευσε σε αυτόν την πεποίθηση για τη νίκη. Εκείνος διέβλεψε ότι ο εχθρός θα υποχωρούσε προς την Κόρινθο και δεν θα προήλαυνε προς την Τριπολιτσά και φυσικά εκπόνησε το σχέδιο της ενέδρας στα Δερβενάκια.
Αν οι υπόλοιποι οπλαρχηγοί κατανοούσαν τη διορατικότητά του και έσπευδαν μαζί του στα Δερβενάκια, σήμερα ίσως θα μιλούσαμε για μια από τις πιο ολοκληρωτικές καταστροφές εκστρατευτικού σώματος στην παγκόσμια στρατιωτική ιστορία. Ιδιαίτερη μνεία αξίζει και ο Νικηταράς. Ο «Αχιλλέας των νέων Ελλήνων» -σύμφωνα με έγγραφο του αντιπροέδρου του Εκτελεστικού Σώματος, Θάνου Κανακάρη- χάρη στους ελιγμούς, στο προσωπικό σθένος και στη γενναιότητά του μετουσίωσε τη σκέψη του Κολοκοτρώνη σε πράξη.
