Με πρωτοβουλία του Συλλόγου Αρχιτεκτόνων Κορινθίας και με τη συμμετοχή της Ν.Ε. Τ.Ε.Ε. Κορινθίας και του Ιδρύματος Κορινθιακών Μελετών πραγματοποιήθηκε την Κυριακή 02 Νοεμβρίου 2025, ξενάγηση στο χώρο του Διόλκου, στον Ισθμό της Κορίνθου και στην ειδική θέση Ποσειδωνία. Αντικείμενο της ξενάγησης, όπως παρουσιάστηκε από τον γράφοντα, ήταν ο σχεδιασμός, η κατασκευή, η λειτουργία και η συντήρηση του μοναδικού αυτού έργου της Αρχαϊκής εποχής στην Κόρινθο.
Γενικά
Ο Δίολκος είναι ένα από τα μεγάλα έργα της αρχαιότητας στην Κορινθία. Γίνεται δεκτό ότι κατασκευάστηκε από τον τύραννο της Κορίνθου Περίανδρο τον 7ο – 6ο π.Χ. αιώνα ως κόμβος που συνδυάζεται άμεσα με τα αρχαία λιμάνια του Λεχαίου και των Κεγχρεών, αποτελώντας με αυτά μια ενότητα κατασκευαστική, στρατιωτική, λειτουργική και οικονομική. Στον Περίανδρο, ο οποίος ήταν ένας από τους 7 σοφούς της αρχαιότητας, αποδίδεται και η κατασκευή των δύο λιμένων. Ουσιαστικά είναι ένας καλοφτιαγμένος λιθόστρωτος, αμαξιτός δρόμος, πλάτους 4,00μ. – 6,00μ., με δόμους κανονικού μεγέθους, ο ένας δίπλα στον άλλο, σε παράλληλες περίπου σειρές μεταξύ τους. Οι γραμμές των τροχών λόγω της κίνησης τους έχουν αποτυπωθεί και έχουν χαραχτεί σε απόσταση 1,45 μ. μεταξύ των (μεταξόνια απόσταση). Ο Δίολκος ακολουθεί το ανάγλυφο του εδάφους. Στο γνωστό τμήμα του, δεν παρατηρούνται τεχνητά έργα, ούτε και έντονες διαμορφώσεις του εδάφους με επιχώσεις ή χωματισμούς. Από την υπάρχουσα διαδρομή και την κατά μήκος κλίση του τμήματος αυτού – περίπου 1% – προκύπτει ότι κυρίαρχο και καθοριστικό στοιχείο για τη χάραξη είναι η κατά μήκος κλίση. Το συνολικό μήκος της γνωστής διαδρομής του Διόλκου είναι στα 1.100μ. Το μήκος τμήματος όπου έχει γίνει η επέμβαση είναι περίπου 200,0μ. Το συνολικό μήκος εκτιμάται στα 7.500μ.. Η κλίση των τμημάτων αυτών είναι 1 – 2,5 %.
Η ανάταξη του Διόλκου, με τις αντίστοιχες επεμβάσεις στον χερσαίο και θαλάσσιο χώρο, εντάχθηκε στο ΕΣΠΑ το 2019, από τον Περιφερειάρχη Πελοποννήσου κ. Πέτρο Τατούλη, στο πλαίσιο της πρόσκλησης με τίτλο «ΕΝΙΣΧΥΣΗ ΤΗΣ ΕΛΚΥΣΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΤΩΝ ΧΩΡΩΝ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ (ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΙ ΧΩΡΟΙ ΚΑΙ ΜΝΗΜΕΙΑ), στον άξονα προτεραιότητας: 3 «Προστασία του περιβάλλοντος – μετάβαση σε μία οικονομία φιλική στο περιβάλλον» ο οποίος συγχρηματοδοτείται από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ) με τίτλο και προϋπολογισμό: “ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ-AΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΚΑΙ ΑΝΑΔΕΙΞΗ ΤΟΥ ΑΡΧΑΙΟΥ ΔΙΟΛΚΟΥ προϋπολογισμού 3.010.300,00 €”.
«…Εκμετάλλευση του ∆ιόλκου
Ο ∆ίολκος αποτελούσε μία συνεχή πηγή εσόδων. Μέρος των εσόδων αυτών θα χρησιμοποιούνταν για τη συντήρησή του και τις πληρωμές του μονίμου προσωπικού, ενώ το υπόλοιπο θα κατέληγε στην Κόρινθο. Ο δημόσιος χαρακτήρας του ∆ιόλκου είναι βέβαιος. Η διέλευση πολεμικών πλοίων θα είχε προτεραιότητα σε σχέση με τα άλλης κατη- γορίας σκάφη. Αποτελούσε, λοιπόν, ο ∆ίολκος σημαντικό εργαλείο άσκησης πολιτικής. Είναι διερευνητέο εάν για κάποια χρονική περίοδο η πόλη της Κορίνθου είχε εκμισθώσει έναντι ενοικίου την εκμετάλλευση του ∆ιόλκου σε συντεχνίες ή σε ανθρώπους με τις απαιτούμενες οικονομικές δυνατότητες. Σ’ αυτή την περίπτωση η πόλη της Κορίνθου θα ελάμβανε προκαταβολικώς το ενοίκιο, οι δε συντεχνίες θα προσπορίζονταν τα έσοδα – διόδια των διελεύσεων.
Καταστροφή του ∆ιόλκου
∆εν υπάρχουν ιστορικές μαρτυρίες που πιστοποιούν την καταστροφή ή την εγκατάλειψη του ∆ιόλκου.
Συμβατικώς δεχόμεθα ότι η καταστροφή αυτού επήλθε κατά την πειρατική επιδρομή από τον στόλο του Ρογήρου, βασιλιά της Σικελίας το 1147 μ.Χ. Πρέπει μάλλον να αποδεχθούμε ότι ο ∆ίολκος είχε εγκαταλειφθεί στα χρόνια της Φραγκοκρατίας στην Κόρινθο.
Στα τέλη του 12ου μ.Χ. αιώνα, ο Χωνιάτης αναφέρει ότι η πόλη έχει δύο λιμάνια με ανθηρό εμπόριο, δηλαδή εμπορική περιοχή κάτω από το κάστρο της πόλεως (Ακροκορίνθου).
…τὰ πρὸς Κόρινθον ἔχεται, πλοῦ πόλιν ἀφνειοῦ καὶ κειμένης πρὸς τῷ Ἰσθμῷ καὶ ὀλβιζομένη ὑπὸ λιμένων δυοῖν, ὧν ὁ μὲν τοὺς ἐξ Ἀσίας ναυλοχεῖ καταίροντας, ὁ δὲ τοὺς ἐξ Ἰταλῶν εἰσπλέοντας, καὶ ῥᾳδίους τάς ἑκατέρωθεν εἰσαγωγάς τε καὶ ἐξαγωγὰς τῶν φορτίων ἔχουσα καὶ τὰ πρὸς ἀλλήλους ποιουμένην ἀμοιβάς…
Χωνιάτης, σελ. 74 Από το Χρονικό του Μορέως προκύπτει ότι οι Φράγκοι κατά την επιδρομή τους, βρήκαν την πόλη οχυρωμένη με πύργους και περιμετρικό τείχος.
…ἡ χώρα γὰρ εὑρίσκετο κάτωθεν εἰς τὸν κάμπο μὲ πύργους γὰρ καὶ μὲ τειχέα καλὰ περικλεισμένη…
Χρονικὸ Μορέως, στ 1460
Οι εμπορικοί δεσμοί της Κορίνθου με την Ιταλία ενισχύθηκαν κατά την επικυριαρχία του Καρόλου του Β΄ του Ανδεγαβού στην Πελοπόννησο. Λίγο αργότερα, τον 14ο μ.Χ. αιώνα, επήλθε πλήρης καταστροφή της πόλεως Κορίνθου. Η λεηλασία της πόλεως από τους Καταλανούς το 1312 ήταν η αρχή. Ακολούθησε ισχυρός σεισμός το 1320 και ολοκληρώθηκε η καταστροφή με την επιδημία της μεγάλης πανώλης το 1348. Το 1395 ο Niccolo Martoni, περιηγητής, περιέγραψε μία πολύ μικρή και συρρικνωμένη Κόρινθο, μέσα στον περίβολο της Ακροκορίνθου και με την κάτω πόλη εγκαταλελειμμένη. Μπορούμε έτσι να προβούμε στα εξής προκαταρτικά συμπεράσματα:
α) Ο ∆ίολκος, θα καταστράφηκε λίγο πριν την επίσκεψη του Edrisi στην Κόρινθο, το 1154 μ.Χ. Η θύμησή του ήταν ακόμα νωπή, γι’ αυτό και αναφέρθηκε ως σπουδαίο κατασκευαστικό επίτευγμα.
β) Ο ∆ίολκος ήταν ακόμα σε λειτουργία για μικρά πλοία όπως αναφέρεται από το γεωγράφο Edrisi κατά το χρόνο επίσκεψης αυτού στην Κόρινθο.
Πάντως, λόγω ελλείψεως ιστορικών μαρτυριών για την εγκατάλειψή του, είναι λογικό να υποθέσουμε ότι ο ∆ίολκος εγκαταλείφθηκε μετά από καταστροφές τμημάτων κρίσιμων για τη λειτουργία του.
Τέτοια θα ήσαν κυρίως η αρχή και το τέλος του ∆ιόλκου. Τα ενδιάμεσα τμήματα, εάν είχαν καταστραφεί, θα μπορούσαν εύκολα να επισκευασθούν ή και να ανακατασκευασθούν, και να γίνουν όπως ήταν πριν.
Το τμήμα του ∆ιόλκου, ειδικώς προς τον Κορινθιακό κόλπο, ήταν το πλέον σημαντικό. Αυτό θα έπρεπε να έχει επαφή με τη θάλασσα. Εκεί φορτώνονταν ή ξεφορτώνονταν τα σκάφη στους ολκούς, και εκεί, μάλλον, θα επήλθε η καταστροφή του ∆ιόλκου. Η επίχωση του μικρού λιμένα, ο οποίος εξασφάλιζε την κυκλοφορία προς τον Κορινθιακό κόλπο, ήταν μία πιθανή εχθρική ενέργεια, η οποία θα προκαλούσε την εγκατάλειψή του.
Οι Βενετσιάνικοι χάρτες του 1695 μ.Χ. παρουσιάζουν την ακτή προς τον Κορινθιακό κόλπο, ευθύγραμμη χωρίς την ύπαρξη εσοχής – λιμένα. Η εσοχή – λιμένας ήταν τελείως απαραίτητος για τη λειτουργία του ∆ιόλκου. Αυτό σημαίνει ότι, στην εποχή των Βενετών, περίπου το 1700, ο λιμένας είχε επιχωθεί εντελώς.
Άλλα τμήματα αυτού επιχώθηκαν με το πέρασμα των αιώνων, και από την απόθεση των χωματισμών της εκσκαφής του Νέρωνα. Ακόμα η αναμόρφωση η οποία έγινε στο εδαφικό ανάγλυφο λόγω κατασκευής πολλών δρόμων και δικτύων σιδηροδρομικών γραμμών προκάλεσε την επίχωση ή την καταστροφή τμημάτων του ∆ιόλκου…»
- Βιβλιογραφία: “Ο ΔΙΟΛΚΟΣ ΣΤΟΝ ΙΣΘΜΟ ΤΗΣ ΚΟΡΙΝΘΟΥ” Απόστολος Ε. Παπαφωτίου, Πολιτικός Μηχανικός Ε.Μ.Π. Προλογίζει ο καθηγητής Ε.Μ.Π. Θεοδόσιος Π. Τάσιος.
- Τη ξενάγηση, μπορεί να την παρακολουθήσει κανείς στο: https://www.youtube.com/watch?v=5t7KvjPoVe0
- Την ταινία “Δίολκος για 1500 χρόνια”, στην οποία είμαι επιστημονικός συνεργάτης, μπορεί να την παρακολουθήσει κανείς στο: https://youtu.be/n–mWBKwBDI
Δρ. Απόστολος Ε. Παπαφωτίου
Πολιτικός Μηχανικός Ε.Μ.Π.
Οικονομολόγος Ε.Κ.Π.Α.
