Προς ένα νέο σύστημα ασφαλιστικών εισφορών μη μισθωτών

Ι. Η αντισυνταγματικότητα
Με τις αποφάσεις 1880 και 1888/2019 της Ολομελείας του Συμβουλίου της Επικρατείας κρίθηκε ότι αντίκειται στο άρθρο 4 παρ. 1 του Συντάγματος η δια των άρθρων 39, 40 και 41 του ν. 4387/2016 θέσπιση ασφαλιστικών εισφορών για την υπαγωγή στην ασφάλιση του ΕΦΚΑ των μη μισθωτών ασφαλισμένων στο ίδιο ποσοστιαίο ύψος με εκείνο των ασφαλιστικών εισφορών που ο νόμος προβλέπει για την ασφάλιση των μισθωτών, για τον λόγο δε αυτόν ακυρώθηκαν:

α) η 61502/3399/30.12.2016 απόφαση του Υφυπουργού Εργασίας, Κοινωνικής Ασφαλίσεως και Κοινωνικής Αλληλεγγύης με τίτλο «Προσδιορισμός της βάσης υπολογισμού ασφαλιστικών εισφορών αυτοαπασχολούμενων και ελεύθερων επαγγελματιών από 1.1.2017», όπως αυτή τροποποιήθηκε με την 25559/1453/2.6.2017 απόφαση του Υφυπουργού Εργασίας, Κοινωνικής Ασφαλίσεως και Κοινωνικής Αλληλεγγύης,

β) η Φ.80000/οικ.60298/1472/23.12.2016 απόφαση του ιδίου Υφυπουργού με τίτλο «Προθεσμία καταβολής, από 1.1.2017, των ασφαλιστικών εισφορών ασφαλισμένων, ελευθέρων επαγγελματιών και εμμίσθων, οι οποίοι έως την έναρξη του ν. 4387/2016 υπάγονταν στην ασφάλιση του ΟΑΕΕ, του ΕΤΑΑ και του ΟΓΑ» και

γ) η 25598/1452/2.6.2017 κοινή απόφαση των Υφυπουργών Οικονομίας και Εργασίας, Κοινωνικής Ασφαλίσεως και Κοινωνικής Αλληλεγγύης με τίτλο «Τροποποίηση της 61501/3398/30.12.2016 (ΦΕΚ Β΄ 4330) απόφασης των Υπουργών Οικονομικών και Εργασίας Κοινωνικής Ασφάλισης και Κοινωνικής Αλληλεγγύης “Προσδιορισμός της βάσης υπολογισμού ασφαλιστικών εισφορών ασφαλισμένων στον ΟΓΑ από 1.1.2017”».

Ειδικότερα, κρίθηκε ότι η υπαγωγή στην ασφάλιση, κατά τις διατάξεις αυτές, μισθωτών και μη μισθωτών, ήτοι κατηγοριών ασφαλισμένων με ουσιωδώς διαφορετικές συνθήκες απασχολήσεως και παραγωγής εισοδήματος, υπό ενιαίους κανόνες εισφορών και παροχών (άρθρα 39, 40 και 41 του ν. 4387/2016), αντίκειται στη συνταγματική αρχή της ισότητας, από της απόψεως της ενιαίας μεταχειρίσεως προσώπων που τελούν υπό διαφορετικές συνθήκες.

Με τις ίδιες αποφάσεις κρίθηκε ότι οι συνέπειες της αντισυνταγματικότητας των ανωτέρω διατάξεων πρέπει να επέλθουν από τη δημοσίευση των αποφάσεων της Ολομέλειας (άρθρο 50 παρ. 3β του π.δ. 18/1989).

ΙΙ. Η πραγματικότητα στην κοινωνική ασφάλιση σήμερα

1. Το πρόβλημα της εισπραξιμότητας, η οικονομική κρίση και η επάνοδος των ασφαλισμένων στην κανονικότητα της κοινωνικής ασφάλισης
   Συνεπεία της οικονομικής κρίσης, των συνεχών επιβαρύνσεων με φόρους και εισφορές των επιστημόνων και εν γένει των ελευθέρων επαγγελματιών και αγροτών, ένα μεγάλο ποσοστό που πλησιάζει το 50% αδυνατεί επί μακρόν να εξοφλεί τις ασφαλιστικές και φορολογικές υποχρεώσεις που του αναλογούν. Θα πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψη ότι οι ασφαλιστικές εισφορές έχουν ως κυρίαρχο στοιχείο την ανταπόδοση και μάλιστα παροχών που αντικατοπτρίζουν κάλυψη κινδύνων υψηλής κοινωνικής ευαισθησίας και προστασίας (γήρας, αναπηρία, γέννηση, θάνατος κ.λπ.). Αντίστοιχης κοινωνικής ευαισθησίας θα πρέπει να είναι και ο εισπρακτικός χαρακτήρας των εισφορών. Θα πρέπει δηλαδή το σύστημα να επιδεικνύει ελαστικότητα σε περιπτώσεις οικονομικής κρίσης, αναπροσαρμόζοντας τις εισφορές, παρέχοντας ευκολίες αποπληρωμής, ώστε ο ασφαλισμένος να μπορεί να ανταποκριθεί. Σε διαφορετική περίπτωση, ένα μεγάλο μέρος των ασφαλισμένων οδηγείται εκτός κοινωνικής ασφάλισης και μάλιστα με δυσμενείς συνέπειες τόσο για το σύστημα, όσον και για την κοινωνία. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι οι δεκάδες χιλιάδες «εγκλωβισμένοι» (80.000 κατ’επιεική εκτίμηση βλ. Υφυπουργός Κοιν. Ασφάλισης Εφημερίδα Συντακτών 21.5.2019), που αδυνατούν να συνταξιοδοτηθούν, γιατί έχουν οφειλές που υπερβαίνουν το ανώτατο όριο οφειλών που δύναται να ρυθμιστούν κατά τις διατάξεις του ν.3863/2010 (15.000 – 20.000 ευρώ ανά Φορέα).

Στα πλαίσια αυτά σημαντική ήταν η παροχή της δυνατότητας ρύθμισης με τις διατάξεις του ν.4611/2019 σε έως 120 δόσεις.

Σύμφωνα με τα στοιχεία:

13.300 δικηγόροι αιτήθηκαν 120 δόσεις.
1 στους 3 δικηγόρους (τουλάχιστον) είναι οφειλέτης
432.000 οφειλέτες αιτήθηκαν 120 δόσεις
1 στους 3 περίπου οφείλει
1.500.000 περίπου το σύνολο των μη μισθωτών (στοιχεία τελευταίας εκκαθάρισης).
60% εισπραξιμότητα ΕΦΚΑ το πρώτο εξάμηνο του 2019
40% εισπραξιμότητα τον Ιούνιο του 2019 (Καθημερινή 31.8.2019)
85% εισπραξιμότητα απαιτείται για να είναι βιώσιμος ο ΕΦΚΑ
Το κυριότερο συμπέρασμα των στοιχείων αυτών δεν είναι μόνον ότι υπάρχει τεράστιο πρόβλημα πόρων στην κοινωνική ασφάλιση, αλλά ότι ένα μεγάλο ποσοστό (η πλειοψηφία των οφειλετών) δείχνει εμπιστοσύνη στο θεσμό και προσπαθεί να επιστρέψει, ρυθμίζοντας τις εισφορές του.

Κατά συνέπεια θα πρέπει άμεσα να ληφθεί μέριμνα από την Πολιτεία, αφενός μεν να μειώσει τις εισφορές, αφετέρου να περιορίσει τους λόγους απώλειας της ρύθμισης (πχ. αποσύνδεση από την καταβολή των τρεχουσών εισφορών). Σε διαφορετική περίπτωση, θα οδηγηθούμε σε μαζική έξοδο ασφαλισμένων από τα επαγγέλματα αλλά και την ασφάλιση και τα κενά θα κληθούν τα καλύψουν, όσοι απομείνουν και δυστυχώς για μια ακόμη φορά το σύνολο των φορολογουμένων, δια της επιδοτήσεως των Ταμείων από τον Κρατικό Προϋπολογισμό.

1. Το τρέχον σύστημα υπολογισμού εισφορών και συντάξεων
   Το τρέχον σύστημα υπολογισμού εισφορών, στηρίζεται στις ακυρωθείσες Υπουργικές Αποφάσεις περί Καθορισμού Βάσης Υπολογισμού Ασφαλιστικών Εισφορών και στις αντίστοιχες περί Εκκαθάρισης Ασφαλιστικών Εισφορών.

Δυστυχώς το σύστημα δεν είναι καθόλου αξιόπιστο, καθόσον ο ασφαλισμένος καταβάλλει εισφορές με βάση το Καθαρό Φορολογητέο Αποτέλεσμα του προηγουμένου έτους προστιθεμένων των καταβλητέων ασφαλιστικών εισφορών. Αρχικώς τα ειδοποιητήρια εκδίδονται με βάση τα οικονομικά στοιχεία του τελευταίου εκκαθαρισμένου έτους και κατά την εκκαθάριση γίνεται ο ορθός υπολογισμός με βάση αυτά του προηγουμένου.

Αντίστοιχα υπάρχει πάντα ο κίνδυνος της εκ νέου εκκαθάρισης σε περιπτώσεις υποβολής τροποποιητικής-συμπληρωματικής φορολογικής δήλωσης ή κατόπιν ελέγχου. Ήδη υπάρχουν πολλά παραδείγματα τροποποιητικών εκκαθαρίσεων 2017, χωρίς να υπάρχει έγκαιρη προηγούμενη ενημέρωση και ακρόαση του ασφαλισμένου, ενώ πλείστες όσες περιπτώσεις οφειλών 2017 βεβαιώθηκαν και εστάλησαν στο ΚΕΑΟ, με συνοπτικές διαδικασίες.

Φυσικά χιλιάδες είναι οι περιπτώσεις με λάθη στα ειδοποιητήρια, ενώ δεν λείπουν μαζικές περιπτώσεις λαθών (βλ. Ανάκληση δεκάδων χιλιάδων ειδοποιητηρίων ΕΦΚΑ Ιανουαρίου 2019).

Παρ’όλα αυτά η πλατφόρμα ΕΙΣΦΟΡΩΝ ΜΗ ΜΙΣΘΩΤΩΝ του ΕΦΚΑ έχει φτάσει σε ένα ικανοποιητικό επίπεδο αξιοπιστίας και μπορεί να αποτελέσει τη βάση για την επόμενη μέρα.

Αντίθετα η αντίστοιχη πλατφόρμα του ΕΤΕΑΕΠ είναι εξ ορισμού εσφαλμένη, (πάνω από 200.000 εσφαλμένα ειδοποιητήρια παραλλήλως ασφαλισμένων, μη έγκαιρη καταχώρηση καταβολών και μεταβολών, χρέωση εισφορών σε μη ασφαλισμένους κλπ.) και ως εκ τούτου δεν έχει κανένα λόγο ύπαρξης (βλ. σχετική ομολογία στις οδηγίες πληρωμής εισφορών στην ιστοσελίδα ΕΤΕΑΕΠ, επιστολές διοικητή ΕΤΕΑΕΠ σε ΕΕΔ και ΠΟ ΕΜΔΥΔΑΣ).

Θετικά στοιχεία που πρέπει να διατηρηθούν:

1. Η πλατφόρμα ΕΦΚΑ
2. Η μηνιαία καταβολή εισφορών
3. Ο συμψηφισμός των γραμματίων προκαταβολής εισφορών δικηγόρων
4. Οι εισφορές ΕΤΕΑΕΠ (ως διαμορφώθηκαν μετά το ν.4578/2018).
5. Η εκκαθάριση και επιστροφή των πιστωτικών υπολοίπων.
6. Οι εκπτώσεις σε περίπτωση μητρότητας, 40ετίας και πενταετίας.

Αρνητικά στοιχεία που πρέπει να καταργηθούν

1. Η πλατφόρμα ΕΤΕΑΕΠ
2. Ο μη συμψηφισμός γραμματίων στις εισφορές ΕΤΕΑΕΠ
3. Οι διαρκείς εκκαθαρίσεις
4. Η σύνδεση της ρύθμισης των 120 δόσεων με την καταβολή τρεχουσών εισφορών
5. Η σύνδεση των ασφαλιστικών εισφορών με τον εκάστοτε κατώτατο μισθό.

ΙΙΙ. Σύστημα υπολογισμού ασφαλιστικών εισφορών
Είναι προφανές πως το ήδη υπάρχον σύστημα υπολογισμού εισφορών μη μισθωτών πέραν από το ζήτημα νομιμότητας, κρίνεται απόλυτα ανεδαφικό και τεχνικά αναξιόπιστο, αφού αυτό που καλείται να καταβάλει εκάστοτε ο ασφαλισμένος, τελεί υπό την αίρεση της εκκαθάρισης, του συνυπολογισμού τυχόν εισφορών παράλληλης ασφάλισης αλλά και πολλών άλλων παραμέτρων. Στην παρούσα φάση με ασύνδετα και αναξιόπιστα πληροφοριακά συστήματα (των παλαιών ταμείων) και χωρίς καμία ψηφιοποίηση και ενοποίηση των αρχείων, απαιτείται ένα απλό και φιλικό προς τον ασφαλισμένο και την υπηρεσία σύστημα. Και αυτό είναι το σύστημα των ασφαλιστικών κλάσεων με κατάταξη του ασφαλισμένου επί μακρόν χρονικό διάστημα, ώστε να μπορεί αφενός μεν να παραμείνει ενεργός ασφαλισμένος, αφετέρου να νιώθει ασφάλεια ως προς τις οικονομικές του υποχρεώσεις, έχοντας φυσικά πάντα τη δυνατότητα επιλογής υψηλότερης κλάσης. Παράλληλα θα πρέπει το νέο σύστημα να είναι απολύτως προσιτό προς τον ασφαλισμένο και σε συνδυασμό με τις αναγκαίες βελτιώσεις στον υπολογισμό των κυρίων συντάξεων, να του παρέχει πληροφόρηση για το ύψος των παροχών που θα λάβει κατά την έξοδό του από την ασφάλιση.

Υποστηρίζονται διάφορες λύσεις ασφαλιστικών κλάσεων, μεταξύ των οποίων σε σύνδεση με τα έτη ασφάλισης, ή ακόμη και η επιλογή μιας κλάσης, με δικαίωμα επιλογής για ανώτερη. Κατά την προσωπική μου άποψη η πιο δίκαια λύση είναι η επιλογή ενός μικτού συστήματος σύνδεσης ασφαλιστικών εισφορών με το εισόδημα αλλά και τα έτη ασφάλισης. Μάλιστα το σύστημα αυτό μπορεί να “τρέξει” μεταβατικά και για μια πενταετία (άμεσα από 1.1.2020) χωρίς να γίνει καμία ιδιαίτερη αλλαγή στο υπάρχον σύστημα ασφαλιστικών εισφορών μη μισθωτών ΕΦΚΑ, στο οποίο όμως θα πρέπει να ενταχθούν και οι εισφορές ΕΤΕΑΕΠ.

Θα πρέπει, λαμβανομένων υπόψη σταθερών κριτηρίων, να υπάρξει σύνδεση των ασφαλιστικών εισφορών που θα είναι πάγιες (σε 5 έως 6 κλάσεις) με τα εισοδήματα (Κ.Φ.Α. – χωρίς ασφαλιστικές εισφορές) που διαθέτει το σύστημα σήμερα και να υπάρξει μεταβατική δέσμευση για διατήρηση των εισφορών για μια πενταετία τουλάχιστον, ώστε το περιβάλλον να είναι αξιόπιστο και βιώσιμο. Στη συνέχεια, ανά δεκαετία ασφάλισης, θα γίνεται νέα κατάταξη σε ασφαλιστική κλάση, με βάση το μέσο εισόδημα της προηγούμενης δεκαετίας. Στην πορεία, θα πρέπει να υπάρξουν αναλογιστικές μελέτες, που θα ανακαθορίζουν τις ασφαλιστικές κλάσεις, λαμβανομένης υπόψη και της πορείας της Εθνικής Οικονομίας.

ΙV. Προτάσεις
Θέσπιση κανόνα περί μη επιβολής αύξησης σε κανένα ασφαλισμένο.
Αποσύνδεση εισφορών από τον εκάστοτε κατώτατο μισθό.
Διατήρηση εισφορών ΕΤΕΑΕΠ στο ύψος του ν.4578/2018 και ένταξή τους στην πλατφόρμα ΕΦΚΑ
Διατήρηση εισφορών σε μηνιαία βάση και συμψηφισμού γραμματίων δικηγόρων.
Δημιουργία 5 ασφαλιστικών κλάσεων ΕΦΚΑ (+1 για νέους ασφαλισμένους) με βάση το μέσο Κ.Φ.Α. (χωρίς εισφορές) 2016 και 2017 και διατήρηση εισφορών για μια πενταετία:
90€ για ασφαλισμένους πενταετίας (χωρίς η διαφορά να είναι οφειλή)
150€ για ασφαλισμένους με εισόδημα μέχρι 5.000€ (ελάχιστη εισφορά)
180€ για ασφαλισμένους με εισόδημα μέχρι 15.000€
220€ για ασφαλισμένους με εισόδημα μέχρι 25.000€
260€ για ασφαλισμένους με εισόδημα μέχρι 50.000€
300€ για ασφαλισμένους με εισόδημα άνω των 50.000€
Σε περίπτωση παράλληλης ασφάλισης δεν οφείλεται 2η ή 3η εισφορά Υγείας και ΕΤΑΕΠ (ήδη ισχύει), και εξαίρεση από την 2η εισφορά κύριας σύνταξης, εφόσον καλύπτεται η κατώτατη ασφαλιστική κλάση από της κρατήσεις της έμμισθης απασχόλησης.
Διατήρηση ύψους ασφαλιστικών εισφορών για μια μεταβατική πενταετία, ενώ η αλλαγή προς τα πάνω γίνεται ελεύθερα με αίτηση του ασφαλισμένου.
Άμεση έκδοση ηλεκτρονικής ασφαλιστικής ενημερότητας και δυνατότητας είσπραξης σε περίπτωση ρύθμισης από το Δημόσιο και ΝΠΔΔ, στα πρότυπα των ισχυόντων για την ΑΑΔΕ.
Διατήρηση εκπτώσεων σε περίπτωση μητρότητας, 40ετίας και για νέους ασφαλισμένου.
Βελτίωση πάγιας ρύθμισης με μικρό επιτόκιο (3%) και αύξηση των δόσεων (24 έως 48).
Θα πρέπει να γίνει κατανοητό από τους ιθύνοντες ότι οι ασφαλισμένοι μη μισθωτοί σε περίοδο διαρκούς οικονομικής κρίσης αδυνατούν στην πλειοψηφία τους να ανταποκριθούν στις βαριές υποχρεώσεις τους. Η επιλογή οριζοντίων αυξήσεων (έστω και μικρών) για τη μεγάλη πλειοψηφία των ασφαλισμένων, είναι βέβαιον πως θα τους οδηγήσει με μαθηματική ακρίβεια εκτός κοινωνικής ασφάλισης και πιθανόν εκτός επαγγέλματος. Και τότε το λογαριασμό θα κληθούν να τον πληρώσουν οι φορολογούμενοι στο σύνολό τους ή/και οι λιγότεροι που καταφέρνουν με μεγάλη δυσκολία να παραμένουν συνεπείς.

www.e-forologia.gr