Η Μάχη των Δερβενακίων
Σαν σήμερα στις 26 Ιουλίου 1822 στα στενά των Δερβενακίων, κοντά στη Νεμέα, οι Τούρκοι υπέστησαν δεινή ήττα, χάνοντας περισσότερους από 3.000 άνδρες.
Στη μάχη εκτός του Κολοκοτρώνη διακρίθηκαν ο Δημήτριος Υψηλάντης, ο Παπαφλέσσας και ιδιαιτέρως ο Νικήτας Σταματελόπουλος, γνωστότερος ως Νικηταράς, που έλαβε το προσωνύμιο Τουρκοφάγος. Ο Δράμαλης και οι εναπομείναντες άνδρες του προσπάθησαν να διαφύγουν την επομένη από την κλεισούρα του Αγιονορίου. Όμως, ο Νικηταράς, ο Υψηλάντης και ο Παπαφλέσσας ήταν κι εκεί για να προκαλέσουν νέες βαριές απώλειες στον Δράμαλη στις 28 Ιουλίου.
Η μάχη στα Δερβενάκια ήταν μία από τις σημαντικότερες μάχες του αγώνα της Ανεξαρτησίας, στην οποία διαφάνηκε η στρατηγική ιδιοφυΐα του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη.
Στις 8 Ιουλίου, ο Αντώνης Κολοκοτρώνης, με 300 άνδρες κατευθύνθηκε προς τον Άγιο Γεώργιο της Νεμέας. Το ίδιο βράδυ, ο Πλαπούτας έφυγε με 1.200 άνδρες για να ενισχύσει τη φρουρά του Ακροκόρινθου, που δεν ήξεραν ότι έχει εγκαταλείψει το κάστρο. Όταν το έμαθε, ο Πλαπούτας πήγε στο Κάτω Μπέλεσι και αργότερα, με διαταγή του Κολοκοτρώνη στο Σχοινοχώρι για να κλείσει τις διαβάσεις προς την Τριπολιτσά.
Στις 10 Ιουλίου, έγινε πολεμικό συμβούλιο στο Ταβούλι. Εκεί, ο Κολοκοτρώνης εμφανίστηκε σίγουρος ότι ο Δράμαλης πρώτα θα κατευθυνθεί στην Αργολίδα και από εκεί, στο οροπέδιο της Τριπολιτσάς. Συμφώνησαν και οι υπόλοιποι που πήραν μέρος στο συμβούλιο (Π. Μαυρομιχάλης, Δ. Υψηλάντης, Παπαφλέσσας κ.ά.) και τέθηκε σε εφαρμογή το σχέδιο του Κολοκοτρώνη, που περιλάμβανε τα εξής βασικά σημεία:
I. Σταθερή κατάληψη επίκαιρων σημείων, ώστε να απομονωθεί ο Δράμαλης στην Αργολίδα.
II. Κατάληψη του παλιού κάστρου του Άργους, ώστε ο Δράμαλης να «απασχοληθεί» εκεί για αρκετές μέρες, χάνοντας πολύτιμο χρόνο.
III. Καταπόνηση των Τούρκων και στέρηση τροφίμων γι’ αυτούς, με την πυρπόληση όλων των αποθηκευμένων σιτηρών της Αργολίδας.
Ο οπλαρχηγός Δ. Τσόκρης (στενός φίλος του Κολοκοτρώνη και του Καποδίστρια), είχε φροντίσει λίγες μέρες νωρίτερα να καταστρέψει και να πυρπολήσει όλη την ετήσια σοδειά της περιοχής.
Καταλήφθηκαν επίκαιρες θέσεις στο Κιβέρι, στο Κεφαλάρι, στα Δερβενάκια, στο χωριό Ζαχαριά, νοτιοδυτικά των Δερβενακίων καθώς επίσης και στο Στεφάνι και το Αγιονόρι από το Νικηταρά, που ήρθε εσπευσμένα από τη Ρούμελη και τους Φλεσσαίους.
Μεγάλη σημασία δόθηκε στην κατάληψη της παλιάς ακρόπολης του Άργους. Ο Κολοκοτρώνης έστειλε εκεί τους οπλαρχηγούς Μπαρμπιτσιώτη, Κουμουστιώτη και Ζαχαρόπουλο με εκατό άνδρες. Φαίνεται όμως, ότι ο πολεμιστής Καρίγιαννης, είχε υψώσει με δική του πρωτοβουλία την ελληνική σημαία στην παλιά ακρόπολη του Άργους, οι υπερασπιστές της οποίας, σύντομα έφτασαν τους 700.
Εν τω μεταξύ ο υπερφίαλος Δράμαλης, βλέποντας τις συνεχείς επιτυχίες του, οι οποίες βέβαια σημειώθηκαν χωρίς να συναντήσει σχεδόν καμία αντίσταση και τον ολιγάριθμο αριθμό των αντιπάλων του, θεωρούσε ότι ήταν ήδη νικητής! Πριν μάλιστα φύγει από την Κόρινθο, έστειλε αγγελιοφόρους στην Κωνσταντινούπολη και τον Χουρσίτ στη Λάρισα για να αναγγείλει την κατάληψη της Πελοποννήσου!
Στις 12 Ιουλίου, ο Δράμαλης έφτασε στο Άργος. Εκεί ο Αλή πασάς (του Άργους υπενθυμίζουμε), τον συμβούλευσε να μην χρονοτριβήσει στην Αργολίδα, αλλά να στείλει ένα μέρος του στρατού του στην πεδιάδα της Σπάρτης, μέσω της Κυνουρίας κι ένα άλλο στην κοιλάδα της Νεμέας για να διαιρέσουν και να συντρίψουν τις ελληνικές δυνάμεις. Ξανά όμως ο Δράμαλης, δεν άκουσε τον έμπειρο και γνώστη της περιοχής Αλή πασά και έκανε αυτό που ο ίδιος θεωρούσε σωστό.
Οι Έλληνες αποφάσισαν να μείνουν στο κάστρο μόνο όσοι άνδρες ήταν απολύτως απαραίτητοι για να παρενοχλούν τον Δράμαλη. Έτσι στις 15 ή 16 Ιουλίου, 450 υπερασπιστές του φρουρίου χάρη και στη βοήθεια του Πλαπούτα που έκανε αντιπερισπασμό στους Τούρκους βγήκαν από την ακρόπολη και ενώθηκαν με τις υπόλοιπες δυνάμεις.
Όμως στις 18 Ιουλίου, μία δεύτερη προσπάθεια, απέτυχε και περίπου 200 Έλληνες σκοτώθηκαν.
Στις 20 Ιουλίου, ελληνικές δυνάμεις με «κεραυνώδη πυροβολισμόν» κατά τον Αμβρόσιο Φραντζή, επιτέθηκαν στους Τούρκους προκαλώντας σύγχυση και πανικό. Στις 22 και 23 Ιουλίου, οι επιθέσεις επαναλήφθηκαν και όσοι βρίσκονταν στην παλιά ακρόπολη του Άργους, κατάφεραν να διαφύγουν. Έτσι ο Δράμαλης κατόρθωσε να καταλάβει … το άδειο πλέον κάστρο.
ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΣΤΟ ΣΤΡΑΤΕΥΜΑ ΤΟΥ ΔΡΑΜΑΛΗ – ΑΠΟΦΑΣΗ ΓΙΑ
ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΣΤΗΝ ΚΟΡΙΝΘΟ – Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΑΝΤΙΔΡΑΣΗ
Τα πράγματα όμως ήταν δύσκολα πλέον για τον Δράμαλη. Η πολυήμερη πολιορκία και οι ελώδεις πυρετοί, καταπόνησαν τους άνδρες του. Παρουσιάστηκαν κρούσματα απειθαρχίας και, καθώς δεν υπήρχε φροντίδα για την επιμελητεία και την οργάνωση εφοδιοπομπών η δυσαρέσκεια εναντίον του Δράμαλη ήταν έκδηλη. Πλήρωσε την αλαζονεία του και τη σιγουριά του ότι θα κάνει ένα μονοήμερο υγιεινό περίπατο στην Αργολίδα. Επίσης, στήριζε πολλά στον Χουρσίτ, ο οποίος φαίνεται ότι τον είχε διαβεβαιώσει ότι θα τον ανεφοδιάζει. Είτε όμως λόγω προσωπικής έχθρας με τον Δράμαλη, είτε λόγω επιθέσεων Ρουμελιωτών οπλαρχηγών στις εφοδιοπομπές, αυτό δεν έγινε. Εν τω μεταξύ και η επικοινωνία τους είχε διακοπεί μετά τις επιθέσεις που δέχονταν οι αγγελιοφόροι του Δράμαλη από Έλληνες που τους έστηναν ενέδρες. Παράλληλα, ούτε ο τουρκικός στόλος φαινόταν στον ορίζοντα.
Ακόμα και τα περάσματα των Γερανείων φυλάσσονταν πλέον πολύ καλά από Βιλιώτες και Περαχωρίτες επαναστάτες, ενώ βορειότερα καραδοκούσε ο Οδυσσέας Ανδρούτσος … Έτσι στις 24 Ιουλίου ο Δράμαλης αποφάσισε να επιστρέψει στην Κόρινθο όπου θα μπορούσε να
ανεφοδιαστεί και να περιμένει την άφιξη του τουρκικού στόλου. Για να παραπλανήσει μάλιστα τους Έλληνες, έστειλε τον γραμματέα του Π. Μανούσο, ο οποίος τους είπε, τάχα εμπιστευτικά, ότι ο Δράμαλης θα κινηθεί προς την Τριπολιτσά.
Ο Μαχμούτ πασάς, είχε κάνει όμως ένα ακόμα μοιραίο λάθος. Στην πορεία του προς την Αργολίδα, δεν είχε αφήσει φρουρές στα περάσματα στα σημεία που την «ένωναν» με την Κορινθία. Στο πολεμικό συμβούλιο που έγινε στις 25 Ιουλίου, ο Κολοκοτρώνης ήταν σίγουρος ότι οι Τούρκοι δεν θα κατευθυνθούν προς την Τριπολιτσά, αλλά την Κορινθία. Ο «Γέρος του Μοριά», σχεδόν χλευάστηκε από τους άλλους οπλαρχηγούς και τελικά αποφάσισε να καταλάβει τις διαβάσεις προς την Κορινθία στηριζόμενος μόνο σε δικές του δυνάμεις (2.350 άνδρες). Οι Τούρκοι είχαν να επιλέξουν ανάμεσα σε 4 δρόμους επιστροφής. Ένας απ’ αυτούς ήταν τα Δερβενάκια τον οποίο ακολούθησαν.
Ο Κολοκοτρώνης, στις 26 Ιουλίου, πληροφορήθηκε ότι οι Τούρκοι κινούνται προς τα Δερβενάκια. Έστειλε επιστολές στον Νικηταρά, τον Πλαπούτα και τον Παπανίκα ζητώντας ενισχύσεις. Όμως μόνο ο θρυλικός «Τουρκοφάγος» πήρε την επιστολή.
Η ΜΑΧΗ ΣΤΑ ΔΕΡΒΕΝΑΚΙΑ
Ο Κολοκοτρώνης, έφτασε στα Δερβενάκια στις 26 Ιουλίου 1822, γύρω στις 10 το πρωί.
Συγκέντρωσε τους άνδρες του και τους είπε:
«Έλληνες σήμερα εγεννήθημεν και σήμερα θα πεθάνομεν για τη σωτηρία της πατρίδας και της δικής μας» και στη συνέχεια «Σήμερα καθείς από μας θα καταδιώκει πολλούς, θα πάρετε λάφυρα πολλά και τους θησαυρούς του Αλή πασά θα τους μοιράσετε με το φέσι» (από τα απομνημονεύματα του Φωτάκου).
Στη συνέχεια, έστειλε 700 άνδρες υπό τον Γ. Δημητρακόπουλο, τον «δυνατότερο καπετάνιο των βουνών», κατά τον Φωτάκο, στον λόφο του Αγριλόβουνου όπου είχε χτιστεί και προμαχώνας. Στην Παναγόρραχη, στάλθηκαν 700 άνδρες με επικεφαλής τους Αντώνη Κολοκοτρώνη, Ζάκα και Ζέρβα. 150 άνδρες , οχυρώθηκαν δυτικότερα, στο χωριό Ζαχαριά για να ελέγχουν τον δρόμο προς τον Άγιο Γεώργιο. Επικεφαλής τους ήταν ο ιερέας Γ. Χρυσοβιτσιώτης. Για να ενισχύσει την μικρή αυτή δύναμη ο Κολοκοτρώνης, σκαρφίστηκε ένα απίστευτο τέχνασμα:
Τοποθέτησε στα στενά ανάμεσα στα Δερβενάκια και τον Άγιο Γεώργιο ζώα με τις κάπες και τα φέσια των ανδρών του. Από μακρινή απόσταση, δινόταν έτσι η εντύπωση ότι πρόκειται για ένα πολυάριθμο στράτευμα! Τέλος οι 800 καλύτερα οπλισμένοι άνδρες τοποθετήθηκαν στις θέσεις Παληόχανο και Χρυσοκουμαριές. Στις 14:30 η εμπροσθοφυλακή της τουρκικής στρατιάς, αποτελούμενη από Αλβανούς ιππείς έφτασε μπροστά στο Παληόχανο, όπου ο Κολοκοτρώνης είχε τοποθετήσει έμπειρους και γενναίους οπλαρχηγούς. Οι Αλβανοί ζήτησαν να τους αφήσουν να φύγουν, υποσχόμενοι ότι θα φύγουν από την Πελοπόννησο. Ο Κολοκοτρώνης είχε δώσει εντολή να χρονοτριβήσουν στις διαπραγματεύσεις για να συγκεντρωθούν περισσότεροι εχθροί στα Δερβενάκια. Η ανυπόφορη ζέστη όμως ήταν εκνευριστική και γύρω στις 16:00 οι οπλαρχηγοί άνοιξαν πυρ εναντίον των Αλβανών.
Έντρομοι αυτοί κατευθύνθηκαν προς τον Άγιο Σώστη, όπου δεν είχε φτάσει ακόμα ο Νικηταράς. Ο Κολοκοτρώνης διέταξε τον ξάδερφό του (κατ’ άλλους θείο του) Αντώνη να κατευθυνθεί προς την Παναγόρραχη για να μην φύγουν οι αντίπαλοι προς την πεδιάδα της Κουρτέσας. Παράλληλα, ο “Γέρος του Μοριά” με τους άλλους οπλαρχηγούς επιτέθηκαν εναντίον των Τούρκων που ακολουθούσαν τους Αλβανούς και άρχισαν μάχες σώμα με σώμα. Οι Τούρκοι και οι Αλβανοί, αν και ήταν περισσότεροι, δεν ήξεραν τον αριθμό των αντιπάλων τους ούτε τα… κατατόπια της περιοχής κι έτσι πανικόβλητοι αναζητούσαν μάταια διέξοδο. Το σώμα του Αντώνη Κολοκοτρώνη προκάλεσε τη μεγαλύτερη φθορά στους αντιπάλους, εμποδίζοντάς τους να φτάσουν στην Παναγόρραχη και τους οδηγούσαν προς την πλευρά του Αγίου Σώστη, χωρίς βέβαια να μπορέσει να τους εξοντώσει όλους.
Όσοι μπόρεσαν και ξέφυγαν από τα πυρά των ανδρών του Α. Κολοκοτρώνη διασκορπίζονταν σε διάφορες κατευθύνσεις. Οι περισσότεροι όμως, αποκλεισμένοι, αποδεκατίστηκαν. Γράφει χαρακτηριστικά ο Φωτάκος: “Τα άλογά μας επατούσαν τους νεκρούς… έβλεπαν τους ανθρώπους εξαπλωμένους κατά γης εδώ και εκεί, οι οποίοι εβόγκαγαν και ξεψύχαγαν…”.
Ενώ όμως η αλβανική εμπροσθοφυλακή πάθαινε πανωλεθρία, ένα μεγάλο μέρος της στρατιάς του Δράμαλη έφευγε ανενόχλητο προς την αφρούρητη εκείνη τη στιγμή περιοχή του Αγίου Σώστη. Στην κρίσιμη ώρα, έφτασε εκεί ο Νικηταράς με τον Υψηλάντη, τον Παπαφλέσσα, τους Φλεσσαίους και άλλους οπλαρχηγούς. Ο διορατικός Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, βλέποντας ότι από την περιοχή που φύλαγε ο Δ. Ευμορφόπουλος με τους άνδρες του, δεν υπήρχε περίπτωση να περάσουν οι Τούρκοι, του έδωσε εντολή να σπεύσει σε βοήθεια του Αντώνη Κολοκοτρώνη. Παράλληλα, ο Νικηταράς κατέλαβε το βόρειο μέρος του στενού του Αγίου Σώστη, ο Υψηλάντης το νότιο και ο Παπαφλέσσας εγκαταστάθηκε δυτικά της Παναγόρραχης.
ΤΟ ΞΕΚΛΗΡΙΣΜΑ ΤΩΝ ΤΟΥΡΚΩΝ ΣΤΟΝ ΑΓΙΟ ΣΩΣΤΗ ΚΑΙ ΤΟ ΑΓΙΟΝΟΡΙ
Σε λίγο, έφτασε στον Άγιο Σώστη και το υπόλοιπο τμήμα των ανδρών από τα Δερβενάκια με επικεφαλής τον Μάρκο Κολοκοτρώνη. Έτσι οι ελληνικές δυνάμεις στον Άγιο Σώστη έφταναν τους 3.000 άνδρες περίπου και είχαν να αντιμετωπίσουν 14.000 Τούρκους, ιππείς στην πλειοψηφία τους. Και πάλι εγκληματικά λάθη των Τούρκων, που δεν τοποθέτησαν ισχυρές φρουρές στα επικίνδυνα σημεία των στενών κατά το πέρασμα της εμπροσθοφυλακής, αποδείχτηκαν μοιραία γι’ αυτούς.
Με την άφιξη του Νικηταρά, ξεκίνησε συντονισμένη επίθεση, λίγο πριν τη δύση του ήλιου, εναντίον των Τούρκων.
Καθώς οι Τούρκοι δέχονταν πυρά από παντού, προσπαθώντας απεγνωσμένα να σωθούν, πηδούσαν από απότομα βράχια και γκρεμίζονταν ή ποδοπατούσαν ο ένας τον άλλο. Τα υποζύγια με τα βαριά φορτία τους παρέσυραν πολλούς στρατιώτες. Οι εκκλήσεις πολλών Τούρκων προς τους Έλληνες να τους χαρίσουν τη ζωή δίνοντάς τους χρήματα, όπλα κλπ. δεν εισακούστηκαν. Λέγεται ότι ο Νικηταράς άλλαξε κατά τη διάρκεια της μάχης τέσσερα σπαθιά. Τα τρία πρώτα έσπασαν…
Στη διάρκεια της νύχτας νέοι πυροβολισμοί από την πλευρά των Ελλήνων οδηγούσαν σε… βέρτιγκο τους εχθρούς, οι οποίοι έπεφταν σε γκρεμούς ή πάνω στις ελληνικές θέσεις. Μάταια οι τραυματίες ικέτευαν τους ομοεθνείς τους να τους σώσουν. Ο Δράμαλης, μετά τη φοβερή συντριβή, αποφάσισε να κινηθεί προς την Τίρυνθα. Είχε χάσει 2.500-3.000 άνδρες. Οι ελληνικές απώλειες ήταν πολύ μικρές.
Το πρωί της 27ης Ιουλίου, η χαράδρα του Αγίου Σώστη είχε γεμίσει από νεκρούς, τραυματίες που ζητούσαν έλεος από τους Έλληνες και πολλά λάφυρα.
Τη νύχτα της 27ης προς 28η Ιουλίου, ο Δράμαλης αποφάσισε να κινηθεί προς το Αγιονόρι και από κει μέσω της Κλένιας να μεταβεί στην Κόρινθο. Έπεσε όμως σε νέα ενέδρα του Νικηταρά και του Νικήτα Φλέσσα. Επαναλήφθηκαν σκηνές των προηγούμενων ημερών και άλλοι 600 Τούρκοι έπεσαν νεκροί. Μεγάλη ήταν η συμβολή στη νέα ελληνική επιτυχία των γυναικών του Αγιονορίου.
ΟΙ ΕΞΑΝΤΛΗΜΕΝΟΙ ΤΟΥΡΚΟΙ ΣΤΗΝ ΚΟΡΙΝΘΟ – ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΔΡΑΜΑΛΗ
Χωρίς όπλα και ηθικό, τα απομεινάρια της στρατιάς του Δράμαλη έφτασαν τελικά στην Κόρινθο.Χάθηκε περίπου το 1/5 των ανδρών, το μεγαλύτερο μέρος των πολεμικών αλόγων και των υποζυγίων, καθώς και όλα σχεδόν τα όπλα. Ο Κολοκοτρώνης όμως δεν σταμάτησε εκεί. Άρχισε να σφίγγει τον κλοιό γύρω από την Κόρινθο. Έτσι οι Τούρκοι δεν μπόρεσαν να «επικοινωνήσουν» με τα πολιορκημένα φρούρια της Πάτρας και του Ναυπλίου. Στις 26 Οκτωβρίου ο Δράμαλης πέθανε, ίσως από τη μεγάλη στενοχώρια του, ίσως από τύφο. Οι διάδοχοί του Ερίπ Αχμέτ πασάς και Ντελή Αχμέτ, βλέποντας τον τύφο και την πείνα να θερίζουν τους στρατιώτες τους, κατάλαβαν ότι η παραμονή τους στην Κόρινθο ήταν ανώφελη και αποφάσισαν να αποχωρήσουν από την Πελοπόννησο.
Η διορατικότητα, το πείσμα και η στρατηγική ιδιοφυΐα του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη οδήγησαν στη συντριβή της στρατιάς του Δράμαλη και στη διάσωση της Επανάστασης για δεύτερη φορά μετά το Βαλτέτσι.
Αν και οι άλλοι οπλαρχηγοί τον ακολουθούσαν στα Δερβενάκια, η καταστροφή των Τούρκων πιθανότατα θα ήταν ολοκληρωτική…
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Λέγεται ότι πριν τη μάχη στα Δερβενάκια, ο Θ. Κολοκοτρώνης είπε στους συμπολεμιστές του ότι οι Τούρκοι θα χάσουν «και τα αβγά και τα πασχάλια» κι ότι από εκεί «ξεκίνησε» η σχετική παροιμιώδης φράση. Πραγματικά πάντως οι Τούρκοι έχασαν στα Δερβενάκια και τα αβγά και τα πασχάλια. Πολύ φοβόμαστε όμως ότι, αν ζούσε ο «Γέρος του Μοριά» σήμερα, θα έλεγε μια άλλη παροιμιώδη φράση: «Εκεί που κρεμούσαν οι καπεταναίοι τα άρματα, κρεμάνε οι γύφτοι (ενν. οργανοπαίχτες) τα νταούλια».
